Fazy cyklu a objawy płodności

Cykl miesiączkowy kobiety można podzielić na dwie fazy:

• fazę pęcherzykową, związaną z dojrzewaniem komórki jajowej;
• fazę ciałka żółtego, od owulacji (uwolnienie dojrzałej komórki jajowej), do końca cyklu.

Faza pęcherzykowa, inaczej przedowulacyjna charakteryzuje się zmienną długością. Długość jej trwania jest różna u różnych kobiet, a także zmienia się z wiekiem. Bywają też różnice w poszczególnych cyklach u tej samej kobiety. Takie czynniki jak stres, zmiana klimatu, choroba, niedosypianie przez dłuższy czas, drastyczna dieta, mogą oddalić w czasie jajeczkowanie i wydłużyć jej przebieg.

W tej fazie dominujący wpływ na organizm kobiety ma grupa hormonów estrogenów, wydzielanych przez wzrastający pęcherzyk jajnikowy. Estrogeny, będące żeńskimi hormonami płciowymi, wywołują określone zmiany w obrębie narządów rodnych.

Pod ich wpływem błona śluzowa macicy zaczyna się ponownie rozrastać. Szyjka macicy otwiera się, mięknie i unosi ku górze, jednocześnie wydzielając z gruczołów w niej umiejscowionych specjalną wydzielinę, tzw. śluz szyjkowy. Rozrasta się nabłonek w pochwie i tkanka gruczołowa w sutkach.

Zmiany te mają na celu umożliwienie plemnikom przeżycia w narządach rodnych kobiety, wniknięcie w głąb i spotkanie z uwolnioną z jajnika, dojrzałą komórką jajową.

Z punktu widzenia wspólnej płodności pary, w fazie pęcherzykowej możemy wydzielić dwa okresy:

• Okres niepłodności względnej i okres płodności.
• Okres niepłodności względnej rozpoczyna się wraz z początkiem cyklu, czyli od pierwszego dnia miesiączki i zwykle ma zmienną długość. W tym czasie szyjka macicy jest zamknięta, twarda i nisko położona. Nie wydziela się także śluz szyjkowy. Środowisko w drogach rodnych kobiety jest kwaśne, co stanowi ochronę przed drobnoustrojami chorobotwórczymi jak bakterie, wirusy, grzyby. Jest także środowiskiem zabójczym dla plemników, które do przeżycia potrzebują środowiska zasadowego. Oznacza to, że po współżyciu seksualnym plemniki giną w ciągu zaledwie kilku godzin.

Wraz ze wzrostem poziomu estrogenów rozpoczyna się okres płodności. W jajniku dojrzewa komórka jajowa, szyjka macicy zaczyna się otwierać, mięknąć i unosić ku górze, a pojawiający się śluz szyjkowy stopniowo zmienia środowisko w pochwie na zasadowe, umożliwiając plemnikom przeżycie oraz wniknięcie w głąb narządów rodnych kobiety.

Śluz początkowo jest gęsty, lepki, biały i mętny. Lecz w miarę wzrostu poziomu estrogenów rzednie, staje się przejrzysty, śliski i rozciągliwy.

Gęsty śluz tworzy nieregularną siatkę, przez którą trudniej jest przebić się plemnikom, selekcjonuje je, zatrzymując źle rozwinięte czy uszkodzone. Natomiast im bardziej jest płynny i rozciągliwy, tym bardziej staje się przenikliwy dla plemników. Śluz o cechach wysokiej płodności jest najodpowiedniejszym środowiskiem dla plemników. Jest bogaty w substancje odżywcze, umożliwia im większą ruchliwość. Jest konieczny do osiągnięcia przez plemniki ostatecznej dojrzałości do zapłodnienia (w procesie tzw. kapacytacji).

Faza ciałka żółtego poowulacyjna rozpoczyna się po owulacji, gdy pęknięty pęcherzyk jajnikowy zmienia się w ciałko żółte, wydzielające przede wszystkim hormon progesteron.

Jej charakterystyczną cechą jest stała długość, wahająca się w granicach 10-16 dni u różnych kobiet, ale prawie stała u tej samej kobiety.

Pod wpływem progesteronu szyjka macicy twardnieje, obniża się i zamyka, a śluz szyjkowy szybko gęstnieje, zamykając szyjkę gęstym czopem śluzowym. Odtwarzanie czopu trwa około 3 dni, które zaliczamy jeszcze do okresu płodności. Po zaczopowaniu szyjki macicy mamy fazę fizjologicznej niepłodności. Wniknięcie plemników do wnętrza macicy jest już nie możliwe.

Progesteron powoduje dalszy rozrost błony śluzowej macicy, czyli Endometrium, która ulega rozpulchnieniu. Rozrastają się w niej naczynia krwionośne obficie zaopatrujące w substancje odżywcze i tlen. Błona śluzowa staje się pierwszą spiżarnią w przypadku poczęcia i zagnieżdżenia się w niej nowego, rozwijającego się życia ludzkiego.

Jednym z charakterystycznych objawów w tej fazie, obok zmian w szyjce macicy i śluzie szyjkowym jest lekki wzrost temperatury ciała kobiety, mierzonej w stanie spoczynku. Wyższa temperatura utrzymuje się przez czas trwania fazy progesteronowej i opada tuż przed miesiączką lub w pierwszych dniach jej trwania.

Jeżeli dojdzie do implantacji, czyli zagnieżdżenia w endometrium już rozwijającego się nowego życia, wówczas temperatura pozostaje na podwyższonym poziomie przez pierwsze 3 miesiące ciąży.

Jeśli nie dojdzie do poczęcia, poziom progesteronu opada. Błona śluzowa macicy zaczyna obumierać i łuszczyć się. Rozpoczyna się nowy cykl.

Wszystkie te symptomy tworzą zespół objawów charakterystycznych dla danej kobiety, potwierdzających wpływ poszczególnych hormonów na fazy cyklu.

Mamy więc objawy powtarzające się w każdym cyklu i u każdej kobiety. Są to tzw. główne objawy związane z płodnością, o jakich była wyżej mowa. Należą do nich:

• zmiany tzw. podstawowej temperatury ciała,
• zmiany śluzu szyjkowego,
• zmiany w szyjce macicy.

Na ich cyklicznym występowaniu opierają się tzw. metody rozpoznawania płodności.

Cykliczne zmiany powtarzające się nieustannie od okresu dojrzewania do menopauzy, wywierają także wpływ na samopoczucie kobiety zarówno fizyczne, jak i psychiczne.

Sama miesiączka wiąże się z pewnym dyskomfortem, często bólem. Okres wzrostu estrogenów jest przeważnie czasem podwyższonej aktywności, dobrego samopoczucia, pozytywnych zmian fizycznych jak ładniejsza cera, wzrost sił fizycznych, lepsza koncentracja. Choć bywa to sprawa indywidualna. Niektóre kobiety odczuwają negatywne sygnały w okolicy jajeczkowania, jak ból owulacyjny, ociężałość, zatrzymanie wody w organizmie, zaparcia, bóle głowy. Inne odwrotnie. W okresie poprzedzającym miesiączkę wiele kobiet z kolei odczuwa bolesność i napięcie w piersiach, zauważa pojawianie się wyprysków na cerze, czy wreszcie przed samą miesiączką odczuwa silne napięcie psychiczne, nerwowość, czyli tzw. zespół napięcia przedmiesiączkowego PMS.

Wszystkie te symptomy tworzą zespół dodatkowych objawów charakterystycznych dla danej kobiety, potwierdzających wpływ poszczególnych hormonów na fazy cyklu.